Þremur kennt og öðrum bent - um valdsvið forseta Íslands

Jón Sigurðsson	Myntráð	Kanadadalur	Icesave-vextir	NEI við ESB	Icesave-vextir
Stjórnarskráin	Fjárframlög	Vinstrivaktin	Samtök fullveldis	Evrópuvaktin	Heimssýn

  

  

Samstaða þjóðar    NATIONAL UNITY COALITION                                                               Baráttusamtök fyrir sjálfstæðu ríki á Íslandi og fullveldisréttindum almennings.    Stöndum vörð um Stjórnarskrá Lýðveldisins.

 

 

 Þremur kennt og öðrum bent - um valdsvið forseta Íslands.

Fyrst birt í Fréttablaðinu 21. nóvember 2013.

    

 Vigfús Geirdal.

Í 47. grein Stjórnarskrárinnar segir að nýkjörnir þingmenn verði að vinna drengskaparheit að stjórnarskránni eftir að kosning þeirra hefur verið tekin gild. Því mætti ætla að alþingismenn hefðu góða þekkingu á þeim grundvallarlögum sem þeir eru eiðsvarnir að virða og fara eftir. Nýlegar staðhæfingar þriggja fyrrverandi flokksleiðtoga og ráðherra, þeirra Steingríms J. Sigfússonar, Þorsteins Pálssonar og Össurar Skarphéðinssonar, fá mann því miður til að efast um að svo sé.

Saka forsetann um þríþætt stjórnarskrárbrot.

Allir þrír saka þeir forseta Íslands um að fara gróflega út fyrir verksvið sitt. Séu viðhorf þeirra dregin saman hefur forsetinn gerst sekur um þríþætt brot gegn stjórnarskránni:

1. Hann hefur talað eins og sá sem (framkvæmda)valdið hefur og jafnvel leyft sér að setja ofan í við þá sem hafa völdin, þ.e. ráðherra.

2. Hann afnam þingræðið er hann neitaði að staðfesta Icesave-frumvarpið í síðara tilvikinu.

3. Hann gerði sig sekan um "alvarlegan formgalla" þegar hann tilkynnti synjun sína á lagafrumvörpum opinberlega í stað þess að gera það á lokuðum ríkisráðsfundum.

Þetta eru alvarlegar ásakanir. Svo alvarlegar, að þingmennirnir Steingrímur og Össur hefðu samvisku sinnar vegna átt að beita sér fyrir því að Alþingi krefðist þess, samkvæmt 11. gr. stjórnarskrárinnar, að forsetinn yrði leystur frá störfum í almennri þjóðaratkvæðagreiðslu. En hver er fóturinn fyrir þessum ásökunum?

Hvað er stjórnarskrá?

Stjórnarskrá lýðræðisríkis er ekki eitthvað sem menn fjalla um af léttúð. Nútímastjórnarskrár eru afkvæmi lýðræðisbyltinga 18. og 19. aldar, þegar valdi sem taldi sig ríkja »af guðs náð« (konungi og kirkju) var kollvarpað og fólkið tók æðsta valdið í sínar hendur. Eðli málsins samkvæmt er stjórnarskrá því leikreglur sem samborgararnir setja þeim sem þeir veita umboð sitt til að fara með hið þrískipta ríkisvald hverju sinni.

Stjórnarskrá Íslands var samþykkt í þjóðaratkvæðagreiðslu árið 1944. Það þýðir að þjóðin er löggjafinn. Það þýðir að Stjórnarskráin verður aðeins skilin og túlkuð samkvæmt því sem í henni stendur. Engir hafa meiri rétt en aðrir til að lesa milli ímyndaðra lína, toga hana og teygja í þær áttir sem óskhyggjan vill.

Forseti Íslands hefur umfangsmeiri völd en víða tíðkast.

Stjórnarskráin kveður svo á strax í 2. grein, að forsetinn fari bæði með löggjafarvald og framkvæmdavald, ásamt annars vegar Alþingi og hins vegar ríkisstjórn. Þegar ákvæði 29. greinar eru svo höfð í huga, þ.e. vald til að fella niður saksókn, náða menn og veita almenna sakaruppgjöf, þá verður ekki annað sagt en forsetinn fari með dómsvald líka. Þessi völd forsetans eru undirstrikuð með þeirri staðreynd að handhafar forsetavaldsins eru æðstu fulltrúar löggjafar-, framkvæmdar- og dómsvalds. Það undirstrikar líka völd forseta að hann er þjóðkjörinn.

Það lýsir aðeins takmörkuðum lesskilningi þegar fullyrt er að forsetinn sé valdalaus samkvæmt 11. grein stjórnarskrárinnar, þ.e. »ábyrgðarlaus á stjórnarathöfnum«. Þetta ákvæði segir það eitt að hann verður ekki gerður ábyrgur fyrir gjörðum ráðherra (heldur ráðherrann sjálfur). Það gerir hann heldur ekki valdalausan að hann »lætur ráðherra framkvæma vald sitt«. Síst af öllu er ráðherrum hér veitt vald yfir orðum forseta og gjörðum.

»Afnám þingræðis« og »alvarlegur formgalli« ?

»Þingræði« er hvergi nefnt í stjórnarskránni. Það myndi þýða að þingið réði eitt og þjóðhöfðinginn væri valdalaus. En stjórnarskráin kveður á um þingbundna stjórn og jafnframt valdamikinn forseta. Forseti skipar ráðherra, leysir þá frá störfum og ákveður fjölda þeirra, og hann einn hefur vald til að rjúfa þing (að tillögu forsætisráðherra). Vantraust þings á ríkisstjórn nægir því ekki eitt og sér til að fella hana.

Forseti hefur enn fremur stjórnarskrárbundið vald til að synja frumvörpum þingsins staðfestingar og vísa til þjóðarinnar. Undir þeim kringumstæðum verður forsetinn ekki sakaður um að afnema eitthvað sem ekki er í stjórnarskránni. Hann er hins vegar að láta reyna á lýðræðið.

Þess er hvergi getið í stjórnarskrá að forseta beri að tilkynna synjun sína á ríkisráðsfundi. 16. grein stjórnarskrárinnar segir það eitt um ríkisráð að forsetinn sé þar í forsæti (!) og að ríkisstjórnin eigi að bera fyrir hann lög og mikilvægar stjórnarráðstafanir (ekki beinlínis vitnisburður um völd ráðherra yfir forseta).

Það getur ekki talist »alvarlegur formgalli« að hann tilkynni synjun sína á opinberum vettvangi og tali til þeirra sem málið varðar, þ.e. þings og þjóðar. Alþingi væri vissulega viðeigandi svið fyrir slíkan fund. Forsetinn hefur sem sagt ekki gerst sekur um nein þau stjórnarskrárbrot eða formgalla sem stjórnmálamennirnir þrír saka hann um.

Rangtúlkun leysir engan vanda.

Stjórnarskrá Íslands er rammalög og sem slík afar skýr. Menn kunna hins vegar að sjá á henni alvarlegar brotalamir. Þeir vankantar verða ekki sniðnir af með rangtúlkun. Slíkt verður aðeins gert með því að þjóðin setji sér nýja og nútímalega stjórnarskrá, lausa við forna drauga konungs- og kirkjuvalds.